Cumhuriyet ve Teknoloji başlığı çok düşünülmeden, Çağdaş Tuzla’nın yeniden çıkış tarihine ve bu köşenin genel içeriğine uygun bir başlık olması için seçildi. Bu iki kavramın bir araya gelmesi beni başka bir düşünceye itti: Cumhuriyet ve/veya teknoloji denilince ne anlıyoruz? Bu soruya yazı boyunca farklı noktalardan cevabı bulmaya çalışacağız.
101 yıllık Cumhuriyet tarihinin tüm teknolojik gelişmeleri tek bir yazıda incelemek imkansız olsa da özel olarak bazı alanlar üzerinden konuyu irdelemek mümkün.
Cumhuriyet ve Elektrik
Cumhuriyet kurulmadan önce, Osmanlı döneminde Anadolu topraklarında küçük çaplı elektrik santralleri kurulmuştu. Kapasitesi çok büyük olmayan bu santraller ile halk ilk defa elektrik kavramı ile tanışmıştı. Şehir çapında ilk büyük santral o dönemki başkent İstanbul’da kurulmuş, ilk etapta şehirdeki tramvay hatlarına daha sonra ise belli bir zümreye elektrik dağıtımı yapılmıştı. Ne var ki bu santrallerin kurulumları yabancı şirketler tarafından yapılmış, enerji gibi yeni gelişen bir alan tamamen yabancı sermayeye teslim edilmişti.
Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra 1938-1939 yıllarında yürütülen süreç sonunda Osmanlı’dan Cumhuriyete bir miras olarak gelen özel elektrik şirketleri yeni cumhuriyetin kadroları tarafından kamulaştırılarak ülkenin ortak bir değeri haline getirilmişti.
Buradan bakınca Cumhuriyet kamuculuk demekti.
Cumhuriyet ve İletişim (Radyo)
Türkiye’deki ilk radyo yayını 1927 yılında İstanbul’da yapılmıştır. İstanbul Radyosu ve Ankara Radyosu’nun kurulması ile genç Cumhuriyetin radyo macerası başlamıştı. BBC’nin 1922’deki ilk radyo yayınından sonra aradan geçen sadece 5 yıl içinde Türkiye’de radyo yayının başlamış olması sadece bir tesadüf değildi. Cumhuriyet ilerlerken teknolojik olarak ilerlemek zorundaydı.
Bu kadar kısa bir sürede bu teknolojinin Türkiye’ye kazandırılması önemliydi, çünkü Türkiye’de elektronik sanayine öncülük eden sektör radyoculuk oldu. Daha sonra arkasından gelecek olan televizyona da bir hazırlık yapıyordu. İTÜ Radyosu daha sonra Türkiye’de ilk televizyon yayınını da gerçekleştirilecekti. Öyle ya nasıl olsa televizyon radyonun resimlisiydi.
Buradan bakına Cumhuriyet ileri görüşlüydü.
Genç cumhuriyetin kuruluşunda benimsenen bu değerler ve ortaya çıkan sonuçları ülkenin gelişmesi açısından önemli adımlardı. Cumhuriyet ileri doğru giderken ülkenin teknolojisi de ileri doğru gidiyordu.
Ne yazık ki çok geçmeden iktidara gelen Demokrat Parti’nin ortaya koyduğu serbest piyasa anlayışı Cumhuriyetin kuruluş ilkelerinden çok farklı bir yön çizmeye başladı. Kamuya ait kurumların özelleştirilmesi DP döneminde başlamış olmasına rağmen hızını hiç kesmeden günümüze kadar devam etmiş. AKP iktidarı döneminde zirvelere çıkmıştır.
Gelin şimdi aynı yaklaşım ile günümüz teknolojilerine bir bakalım:
Cumhuriyet ve Elektrik – 2
Osmanlı’da özel sektör ile başlayan Cumhuriyet ile kamulaştırılan elektrik kurumları AKP ile tekrar özel sermayeye devredilerek özelleştirildi. Çok uzatmadan:
Buradan bakınca Cumhuriyet kamucu gömleğini çıkarmış piyasacı gömleğini giymişti.
Cumhuriyet ve İletişim (İnternet) -2
Radyo alanında atılan görece hızlı adımlar günümüzde internet alanında ne yazık ki çok yavaş ilerlemektedir.
Yalnız bu yavaşlık teknolojinin ilerlemesi konusunda görünürken, internet üzerindeki yasaklar, baskı ve sansür konusunda çok hızlı devam etmektedir.
Dünyanın hızına göre en pahalı internetlerinden birine kullanan herhangi yurttaşın attığın tweet nedeni ile evinin kapısına ekiplerin gelmesi ışık hızında gerçekleşmektedir. Tüm dünyada 6G konuşulmaya devam edildiği yıllarda biz halen 4,5G diye ne 4G ne de 5G olan bir altyapı kullanmaya çalışıyoruz. Sadece teknolojinin değil aynı zamanında düşüncenin de önünde bir engel gibi duran bu yaklaşım bize Cumhuriyetin artık yeni bir yüzünü gösteriyor: Gericilik.
Buradan bakarsanız Cumhuriyet İlerici gömleğini çıkarmış ve gerici gömleği giydirilmeye çalışılıyor.
Kapanış
Aradan geçen 101 yıllık sürede Cumhuriyetin ileri mi yoksa gerici olacağı, kamucu mu yoksa piyasacı olacağı Cumhuriyeti yöneten iktidarların baktığı yere göre değişmekte olduğunu çok rahat bir şekilde görebiliyoruz.
Teknoloji özelinde baktığımızda kamucu ve ilerici adımları benim açımdan Cumhuriyeti var eden değerler olarak görüyorum. Peki siz Cumhuriyete bakınca hangi değeri görüyorsunuz yada Cumhuriyete hangi değer penceresinden bakıyorsunuz?
Bitirmeden
Çağdaş Tuzla’nın tekrar yayın hayatına başlamış olması 36 yıllık Tuzla’lı biri olarak beni çok heyecandırıyor. Bu heyecanı diri tutmak için her Pazar teknolojiye dair konular ile sizinle bulaşmaya çalışacağız. Pazar günü görüşmek üzere.
