2004 yılında Endonezya açıklarında meydana gelen 9.1 büyüklüğündeki deprem ve ardından gelen tsunami 225 binden fazla insanın hayatına mal oldu. Ama o gün bir şey daha oldu: Filler dağlara doğru kaçtı, köpekler açık alanlara çıkmayı reddetti, bufalolar tepelere yöneldi. İnsan yapımı sistemlerin sessiz kaldığı o saatlerde, doğa kendi alarmını vermişti.
- Norman Miller / BBC Future
Fillerin kaçtığı, köpeklerin kaçınmaya çalıştığı, yılanların yuvalarından çıktığı o anlarda insanlar ne yapıyordu? BBC Future’a göre hayvanlar, yaklaşan doğal afetleri insanlardan çok önce hissedebiliyor.
2004 yılında Endonezya açıklarında meydana gelen 9.1 büyüklüğündeki deprem ve ardından gelen tsunami 225 binden fazla insanın hayatına mal oldu. Ama o gün bir şey daha oldu: Filler dağlara doğru kaçtı, köpekler açık alanlara çıkmayı reddetti, bufalolar tepelere yöneldi. İnsan yapımı sistemlerin sessiz kaldığı o saatlerde, doğa kendi alarmını vermişti.
BBC Future yazarı Norman Miller‘ın hazırladığı kapsamlı inceleme, bilim insanlarının bu hayvan davranışlarına dair gittikçe artan bir ilgisi olduğunu ortaya koyuyor.
Tsunami Öncesi Filler Neden Kaçtı?
Tayland’ın sahil köylerinden Bang Koey’de yaşayanlar, bufaloların tsunami dalgasından dakikalar önce kulaklarını diktiğini ve topluca tepelere yöneldiğini anlattı. Sumatra’daki 2010 tsunamisinde de benzer gözlemler yapıldı. Bazı köylüler, inek, keçi, kedi ve kuşların iç bölgelere kaçtığını görünce onların peşinden giderek hayatta kaldı.
Keçiler, Köpekler ve İnekler: Deprem Sensörleri mi?
Almanya’daki Max Planck Hayvan Davranışları Enstitüsü’nden Prof. Dr. Martin Wikelski, İtalya’daki bir çiftlikte inek, koyun ve köpekleri takip ederek sekiz büyük depremden yedisini hayvanların davranışları üzerinden doğru şekilde öngördü. Araştırma, hayvanların depremlerden yaklaşık 20 saat önce hareketlerini dramatik biçimde artırdığını gösterdi.
Yılanlar Yeraltındaki Tehlikeyi Nasıl Hissediyor?
Çin’in Nanning kentindeki Deprem Bürosu, yılanların en hassas doğal felaket uyarıcısı olduğunu savunuyor. 1975’teki Haicheng depreminden günler önce, kış uykusundaki yılanlar yüzeye çıktı. Yetkililer bu davranışları izleyip halkı tahliye etti, binlerce insan kurtarıldı.
Kuşlar Hortumu “Duyabiliyor” mu?
ABD’deki bir araştırmada, altın kanatlı ötleğen kuşları Tennessee’deki üreme alanlarını terk ettikten kısa süre sonra 80’in üzerinde hortum meydana geldi. Bilim insanları, kuşların “infrases” (insanın duyamayacağı düşük frekanslı ses dalgaları) sayesinde yaklaşan felaketi 400 kilometre öteden algılamış olabileceğini düşünüyor.
Fransa merkezli Kivi Kuaka Projesi, kuşlara takılan GPS cihazları sayesinde tsunamiler dâhil doğa kaynaklı tehlikelerle kuş davranışları arasındaki ilişkiyi araştırıyor.
Depremden Önce Atmosferde Ne Oluyor?
Bazı araştırmalara göre, büyük depremlerden önce yer kabuğundaki stres iyonlaşma yaratıyor, elektromanyetik dalgalar oluşuyor. Hayvanların bu dalgaları, hatta oluşan ozon ya da hidrojen peroksit gibi maddelerin kokusunu bile algılayabildiği düşünülüyor.
Rachel Grant ve ekibi, Peru’daki And Dağları’nda yaptıkları çalışmada, depremden günler önce hayvanların bölgede tamamen kaybolduğunu belgeledi. Aynı günlerde atmosferdeki elektrik yüklerinde olağanüstü artışlar saptandı.
Doğal Felaketler ve Hayvan Davranışları: Erken Uyarı Sistemi Mümkün mü?
Wikelski’nin öncülüğündeki ekip, çiftlik hayvanlarının hareketlerini izleyen küresel bir erken uyarı sistemi üzerinde çalışıyor. Uluslararası Uzay İstasyonu destekli Icarus Projesi, bu gözlemleri dünyaya yaymayı hedefliyor.
Hayvan hareketlerinin, bir depremin merkez üssüne uzaklığa bağlı olarak farklı zamanlarda tepki verdiği tespit edildi. Yani, merkez üssüne en yakın hayvan ilk tepkiyi verirken, daha uzaktakiler gecikmeli olarak davranış değişikliği gösteriyor.
Bilim Ne Diyor, Gelecek Ne Vaat Ediyor?
🔹 Deprem öncüllerine dair elde edilen kanıtlar henüz sınırlı.
🔹 Hayvanlar doğal felaketlerin “öncü sinyallerini” hissediyor olabilir.
🔹 Hayvan davranışlarına dayalı uyarı sistemleri, mevcut teknolojik uyarı sistemlerine tamamlayıcı olabilir.
Doç. Dr. Matthew Blackett (Coventry Üniversitesi), “Hayvanların, fay hatlarındaki elektriksel değişimleri algılayabilecek biyolojik yapıya sahip olması mümkün” diyor.
Teknolojinin Başaramadığını Doğa mı Başaracak?
Bugün gelinen noktada hâlâ depremleri önceden net biçimde tahmin edemiyoruz. Ama kuşlar, keçiler, filler ve yılanlar belki de çoktandır bir şeyler söylüyor.
Onları dinlemenin, insanları uyarmaktan başka zararı olmayabilir.
Kaynak: BBC Future – “Can animals sense earthquakes?”
Yazan: Norman Miller,
